تلقیح مصنوعی دام چگونه به ارتقای کیفی نژاد آن کمک می‌کند؟
تولید و بازتولید خوب دو عنصر ضروری برای سودآوری در صنعت دامپروری هستند و در این میان تلقیح مصنوعی دام (Artificial Insemination)، متغیر جدیدی در این معادله پیچیده محسوب می‌شود. طی سال‌های اخیر، شاهد افزایش استفاده از فناوری‌های نوین تولیدمثل در ازدیاد حیوانات شیری و مشخصاً دام‌ها هستیم. تلقیح مصنوعی دام یکی از شاخص‌ترین این فناوری‌هاست که به شکلی گسترده در صنایع لبنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش تولیدمثل، دارای پتانسیل اقتصادی بسیار بالاست. پتانسیلی که علاوه بر بهبود کمی، اصلاح نژادی دام‌ها را نیز امکان‌پذیر می‌سازد.
تلقیح مصنوعی چیست؟
تلقیح مصنوعی دام تکنیکی است که در آن پس از جمع‌آوری اسپرم دام نر، آن را پردازش و ذخیره کرده و در زمان مناسب و به‌طور مصنوعی، وارد دستگاه تناسلی دام ماده می‌کنند. این تکنیک، رایج‌ترین روش پرورش دام‌های اهلی متراکم مانند گاو شیری، خوک و بوقلمون است. بسیاری از صاحب‌نظران اعتقاد دارند که تلقیح مصنوعی، بنیادی‌ترین فناوری مجزایی است که تاکنون برای پیشرفت ژنتیکی و اصلاح نژادی حیوانات کشف شده. در Artificial Insemination از اسپرم تعداد معدودی از نرهای گلچین‌شده برای بارور کردن صدها و بعضاً هزاران رأس دام ماده استفاده می‌کنند. موفقیت به‌کارگیری این تکنیک تا حد زیادی به کارایی جمع‌آوری و نگهداری اسپرم حیوانات نر بستگی دارد.
مزایای تلقیح مصنوعی در صنایع دامپروری و لبنی
بدیهی‌ترین کارکرد تلقیح مصنوعی دام در صنایع دامپروری و لبنی، اصلاح یا ارتقای نژادی دام است. همانطور که می‌دانیم کیفیت تولیدمثل در همه موجودات تا حد بسیار زیادی به ویژگی‌های اسپرم جنس نر وابسته است. اسپرم حاوی مقادیر زیادی از عوامل ژنتیکی و وراثتی است. بنابراین اِعمال کنترل بر نوع اسپرمی که به‌واسطه آن نطفه منعقد می‌شود، گامی بلند در راستای اصلاح نژادی دام خواهد بود. بااین‌حال مزایای تلقیح مصنوعی دام را می‌توان از جنبه‌های مختلف و متعددی مورد توجه قرار داد.
1. افزایش کارایی استفاده از دام نر
در تولیدمثل طبیعی، مقدار اسپرمی که از دام نر خارج می‌شود، از میزان لازم برای آبستن شدن دام ماده بسیار بیشتر است. علاوه بر این، تولیدمثل طبیعی به لحاظ فیزیکی یک فرایند استرس‌زاست. این دو عامل در کنار یکدیگر، دفعات جفت‌گیری طبیعی دام نر با دام‌های ماده را محدود می‌کنند. به کمک روش تلقیح مصنوعی دام می‌توانیم اسپرم جمع‌آوری‌شده از یک بار انزال دام نر را فراوری نموده و از آن برای ساخت صدها دوز اسپرم مجزا استفاده کرد. ایجاد دوزهای مجزا، حمل اسپرم به مکان‌های مختلف و متعاقباً تلقیح هم‌زمان را مقدور می‌سازد. ضمن اینکه به کمک سازوکارهای خاص می‌توانیم اسپرم را برای مدت‌زمان طولانی ذخیره کنیم. این بدان معناست که هر دام نر تا مدت‌ها حتی بعد از پایان حیات خود، می‌تواند منشأ زایش دام‌های جدید باشد.
2. کاهش هزینه
همانطور که احتمالاً حدس زده‌اید، تلقیح مصنوعی گاو و سایر دام‌ها نیاز به نگهداری تعداد زیادی از دام‌های نر را کاهش می‌دهد. زیرا در این روش، اسپرم هر دام نر می‌تواند برای صدها لقاح و تولیدمثل کافی باشد. کاهش نیاز به نرهای مولد، به کاهش چشمگیر هزینه‌های نگهداری دام می‌انجامد.
3. اصلاح نژادی
اصلاح نژادی و افزایش پتانسیل برای انتخاب ژنتیکی، یکی از محکم‌ترین دلایل اهمیت و محبوبیت تلقیح مصنوعی به شمار می‌رود. Artificial Insemination ضمن افزایش پتانسیل تولیدمثل دام‌های نر، نیاز به نگهداری تعداد زیادی از آن‌ها را کاهش می‌دهد. درنتیجه، می‌توانیم تنها چند رأس از بهترین نرهای در دسترس را به‌عنوان والد، گلچین کنیم و شدت به‌گزینی را بهبود بخشیم. علاوه بر این، با مُیسر شدن افزایش تولیدمثل دام‌های نر می‌توانیم فرزندان آن‌ها را برای ارزیابی دقیق‌تر ابعاد ژنتیکی، در یک برنامه پایش و آزمایش تحت نظارت و کنترل مستمر قرار دهیم. درنهایت دام‌پروران می‌توانند برای ارتقای استخر یا خزانه ژنتیکی که به‌طور بالقوه اثرات هم‌خونی (خویش‌آمیزی) را کاهش می‌دهد، از روش تلقیح مصنوعی دام کمک بگیرند.
4. افزایش ایمنی دام و انسان
دام‌های نر به‌طور ذاتی، جثه بزرگی داشته و دارای روحیه‌ای تهاجمی و پرخاشگر هستند. بنابراین افزایش تعداد آن‌ها در مزارع لبنی، احتمال بروز حوادث و سوانح را برای دام‌پروران بالا می‌برد. ضمناً به دلیل بزرگ‌تر بودن دام‌های نر، احتمال آسیب‌دیدگی دام‌های ماده حین جفت‌گیری طبیعی در مقایسه با روش تلقیح مصنوعی، بیشتر است.
5. کاهش انتقال بیماری
جفت‌گیری طبیعی همواره با ریسک انتقال بیماری‌های مقاربتی همراه است. در مقابل، روش تلقیح مصنوعی، از قرار گرفتن دام‌های نر در معرض اختلالات تناسلی عفونی جلوگیری می‌کند. درنتیجه احتمال انتقال بیماری‌هایی نظیر واژینیت، تریکومونیازیس، بیماری ناف، دورین، بروسلوز و اگزانتم را به حداقل می‌رساند. وقتی نرهای سالم برای جمع‌آوری اسپرم انتخاب شوند، تلقیح مصنوعی نقشی کلیدی در جلوگیری از گسترش بیماری‌های جنسی مقاربتی ایفا می‌کند.
6. بهبود بهره‌وری دام در تولید شیر
تلقیح مصنوعی گاو و سایر دام‌ها یکی از عوامل مؤثر بر بهبود بهره‌وری مخصوصاً تولید شیر است. این تأثیر در کشورهای درحال‌توسعه‌ای که برای رفع نیازهایشان، دارای استراتژی‌های خاص اصلاح نژادی برای استفاده و تطبیق فناوری هستند، نمود بیشتری دارد. دام‌های ماده‌ای که از طریق تلقیح مصنوعی متولد شده‌اند، نسبت به فرزندان دام‌های نر گله، شیر بیشتری تولید می‌کنند که درآمد حاصل از این اضافه‌تولید در مقیاس وسیع می‌تواند قابل‌توجه باشد.
علاوه بر موارد فوق خوب است بدانیم که:
- کارایی روش تلقیح مصنوعی زمانی که با سایر بیوتکنولوژی‌های تولیدمثل مثل انجماد اسپرم ترکیب شود، به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد
- از تلقیح مصنوعی دام می‌توان به‌منظور حفاظت از نژادهای کمیاب یا گونه‌های در خطر انقراض استفاده کرد
ابزارهای تلقیح مصنوعی دام
تلقیح مصنوعی با استفاده از دستگاه‌ها و تجهیزات خاصی صورت می‌گیرد. ما در به‌فارم کالا مجموعه‌ای متنوع از انواع این تجهیزات و ملزومات را با کیفیت مناسب عرضه می‌کنیم:
سرنگ تلقیح مصنوعی گاو همه کاره General porpouse
غلاف تلقیح مصنوعی imv فرانسه مدل آلفا
کانتینر ازت مایع برای جمع‌آوری و نگهداری اسپرم
سخن آخر
ابداع و به‌کارگیری تکنیک تلقیح مصنوعی دام، پیشرفت مهمی در مسیر اصلاح نژادی دام بود که مزایای جانبی زیادی به همراه دارد. بااین‌حال فراموش نکنیم که استفاده از این تکنیک، می‌تواند با چالش‌هایی همراه باشد. این چالش‌ها، اهمیت دریافت مشاوره‌های تخصصی قبل از هر اقدامی را یادآوری می‌کنند.
دیدگاهتان را بنویسید